BAL ARILARINDA GÖRÜLEN MUTASYONLAR

Bal arılarında görülen mutasyonlardan
bahsetmeden önce mutasyonun ne olduğunu
bir açmamız gerekir. Mutasyon, canlının sahip
olduğu DNA zincirindeki yapısal bozulmalar
olarak tanımlanmaktadır. Mutasyona uğramış
bir DNA’nın nükleotit sayısında azalma veya artma
meydana gelmektedir. Normal DNA dizilişi
değişir ve farklı nükleotit dizilimine sahip yeni
bir DNA oluşur .

Mutasyon sonucunda DNA dizilimi bozulması
farklı şekillerde olabilir.
DNA zinciri çift taraflı olarak kopabilir.
DNA’da nükleotitler yanlış eşleşebilir.
Mutasyona Neden Olan Etkenler arasında;
X Işınları (radyasyon), ultraviole Işınlar, zararlı
kimyasallar, sigara, hava kirliliği, çok fazla
hazır gıdalarla beslenme, kapanmayan yaralar,
pH (asit-baz) dengesindeki anormallikler sayılabilir.
Peki bal arılarında son zamanlarda
sıklıkla bahsedilen mutasyon nedir ?
Ülkemizde genellikle gezginci arıcılık yapıldığından
çeşitli genotipik değişimler meydana
gelmesiyle oluşan genetik kirlilik, son yıllarda
bal arılarında mutasyona sebep olan birçok
fenotip ortaya çıkarmıştır. Ağırlıkla göz rengi,
göz yapısı ve kısmen de kanat, vücut rengi ve kıl
rengiyle ilgili mutant fenotiplere rastlanmıştır.
Resesif genler her kromozom lokusunda sadece
bir allel gen ihtiva eden haploit kromozomlu
erkek arılarda tespit edilmiştir. Bu farklı mutant
fenotipler çoğu zaman kendiliğinden ortaya çıkar.
Bal Arılarında Rastlanan Mutasyonlar
Göz rengi mutasyonları: Göz renkleri
hemen hemen beyazdan koyu sarıya, kırmızı
ve kahverengine kadar değişen ton farklılıkları
gösterir. Göz renkleri, göz pigmentleri tam teşekkül
etmesinden ileri gelir. Sadece koyu esmer,
lal taşı göz rengine sahip erkek arılar doğal
çiftleşme için yeterli uçuş yaparlar. Yani mutant
göz rengine sahip erkek arılar çiftleşme ve üreme
yetenekleri gelişmemiş arılardır. Bu tür göz
rengi mutasyonları resesif ve kalıtsaldır.
Göz yapısıyla ilgili mutasyonlar: Ağırlıkla
görülen gözsüzlük erkek arılarda rastlanır.
Bu erkek arıların testisleri de yoktur. Tek gözlülük
mutasyonunda ise başı üzerinde tek bir göz
bulunur. Hem erkek hem işçi arlarda görülebilir.
Her iki göz mutasyonunun nedeni genetiktir.
Resesif ve kalıtsaldır.
Kanat mutasyonları: Kısa ve dar kanatlıdır,
ucu küt kanat, buruşuk kanat, sarkıt kanatlar
şeklinde ortaya çıkar ve kalıtsaldır. Sarkıt
kanatlılık dominant olup erkek arılar için öldürücüdür.

Diğerleri ise resesiftir.

Vücut rengi mutasyonları: Deri rengi,
kütükülanın normal siyah kısımlarının rengini
kordovan rengine dönüştürerek açar kalıtsal ve
resesiftir.
Vücut kılı mutasyonları: Kılsızlık, normal
olarak gözden kıllı çıkıp sonradan dökülmeyle
meydana gelir. Ergin arı kılsız bir görünüm
alır. Kalıtsal ve resesiftir.
Bunların dışında gymandromorphlar
olarak tanımlanan erselik (kısmen dişi yapıda)
olup yumurta veya sperm meydana getirmeyen
iğne ihtiva eden tipik erkek arı başına sahip
ancak iğneli işçi arı karnına sahip bir nevi çift
cinsiyetli görünümlü olarak gelişmiştir. Sebebi
bilinmemektedir.
İlaveten kolonilerin beslenme eksikliklerine
bağlı olarak işçi arı gözlerinde gelişen erkek
larvalarda cücelik, sakat kanatlılık ( her üç fertte
bulunan), sakat anten ve ağız parçaları, sakat
bacaklar ise pupa dönemindeki beslenme düzensizlikleri
nedeniyle meydana gelir.
Sonuç olarak; bal arılarında yukarıda
bahsedilen mutasyon durumlarına sıkça rastlanmaz.
Ancak bu bize rahatça her istediğimiz
ırkı istediğimiz başka bir ırkla çiftleştirmemiz
hakkını vermez. Bilinçsiz ve düzensiz yapılan
melezleme ve seleksiyon çalışmaları belki ilk
zamanlarında kısmi yararlar sağlayacaksa da
ilerleyen dönemlerde yakın akrabalıklar artabilir.
Bu da bize mutasyona uğramış arılar olarak
geri döner ki yapmak yıkmaktan çok daha zor
ve meşakkatlidir. Bu tür mutasyon durumları ile
karşılaşma sıkıntısı yaşamamak için öncelikle
pedigri (soy kütüğü) sistemlerinin arıcılıkta kullanılmasına
önem verilmelidir.
Akrabalı yetiştirmeler neticesinde oluşan
yakın akrabalıklar nedeniyle ortaya çıkacak
anomalik ve akromegalik durumlar ortaya çıkmaması
için ise; kan tazelemenin belirlenmiş
generasyonlar arasında yapılması ve belli bölgelere
ait yöre genotiplerinin koruma altına
alınması gerekmektedir.
Unutmamalı ki genetik çeşitlilik morfolojik
ve biyolojik yönden genetik kirliliğe sebep
olmak değil çeşitli faktörler göz önünde tutularak
üstünlükleri ortaya koymaktır.

KAYNAKLAR
• Robinson,G. E., Page Jr.,R. E. http://www.nature.com/nature/journal/v333/n6171/abs/333356a0.html ( 08.12.2009)
• Lee, W.R. 2008. Dominant Lethal Mutations in the Honeybee: A Perspective 50 Years Later. Genetics Society of America
• Laidlaw,H.H.,Poole,K.,Taber,S., 1977,Test for mutation possibly induced by in vitro storage of honey bee sperm .,The Journal of Heredity 68: 199-
201 Microsatellite Variation in Honey Bee (Apis Mellifera L.) Populations: Hierarchical Genetic Structure and Test of the Infi nite Allele and Stepwise
Mutation Models , http://www.genetics.org/cgi/content/abstract/140/2/679 (08.12.2009)
• SMITH D.R. 2002,Genetıc Dıversıty In Turkısh Honey Bees, Uludag Bee Journal August
• Kerr E.W. 1986, Mutation in bees. 3. application in bee popülation of a mutation rate of m= 1.6 x 10 -6 ,Rev.Brasil.IX,1-10