bitkilerin iletim demetlerini delip bitki özsularını emerek gereksinimi
olan proteinli kısmını bünyelerinde tutup, dışı attıkları karbonhidrat
içeriği yüksek olan kısmının arılar tarafından toplanarak bala dönüştürülmesi
ile olur.
Halk dilinde Balsıra, Basra, Balçiği olarak isimlendirilen çam
balı, çam pamuklu koşnili Marchalina hellenica (Genn.) tarafından çıkarılan
salgının arılar tarafından toplanması ile oluşmaktadır.
Marchalina hellenica (Genn.), Dünyada yalnız Türkiye ve Yunanistan
da bulunmaktadır. Çam ağacı türlerinden Pinus brutina Ten.,
P.Pinea L., P.Halepensis Miller (Halep çamı) ve P.Svlvestria L’yi tercih
etmektedir.
Marchalina Hellenica’nın Görünümü
Marchalina hellenica’nın yumurtaları açık sarı renkte 0.72 mm
boyunda, 0.37 mm enindedir. Pamukçuk içinde yumurtalar birbirine
yapışık değildir.
Dişiler yumurtalarını ağaç dalının güneşi
az gören kısmına bırakmaktadırlar. Yere düşmüş
dişiler de yumurtalarını, ağacın dibinde bulunan
taş parçacıklarının altlarına pamukçuk salgılayarak
içine bırakırlar.
Dişi Marchalina hellenica, limon sarısı
renginde ve sırtı yuvarlaktır. Antenleri işçi arılarda
olduğu gibi 11 halkalıdır. Gözleri iyi gelişmiştir.
Karın halkalarında 4 çift stigma bulunmaktadır.
Ağzı yarık şeklindedir. Kısa bir hortumu bulunur.
Erginlerin ortalama boyu 7.57 mm, eni ise
ortalama 3.60mm’dir. Kanatları yoktur. 3 çift bacağı
bulunmaktadır. Bir saatte 36-120cm hareket
etmektedirler.
Erkek Marchalina hellenica ise siyahımsı koyu
kahverengindedir. Anteni 9 segmentlidir. Ağız parçaları körelmiştir.
Birleşik göze sahip olup antenlerinin altında dışa bombeli şeklinde
bulunmaktadır. Göğüs ve karın halkalarında dorsal skleritler bulunur.
Kanat yoktur. Uzunluğu ortalama 1.73 mm, eni ise 0.80 mm’dir.
Hayat Devreleri
Marchalina hellenica (Genn.) arılar gibi yumurta ile hayata
merhaba derler. Yumurtalardan 6 hafta sonra larva çıkar. Larvalarda
3 defa gömlek değiştirerek ergin hale gelir. Bir yıl kadar yaşam süreleri
vardır.
Marchalina hellenica’nın erginleri, yükseltiye göre mart ayı sonundan
mayıs ayının üçüncü haftasına kadar; yumurtaları nisan ayını
başından temmuz ayı başına kadar; 1.evre nimfler mayıs ayının üçüncü
haftasından ağustos ayının ikinci haftasına kadar değişen süreçte
33-40 gün; 2.evre nimfler haziran ayının ikinci haftasından aralık ayının
ilk günlerine kadar değişen süreçte 120 gün ve 3. evre nimfler ise
ekim ayının ikinci haftasından mayıs ayının üçüncü haftasına kadar değişen
süreçte 160 gün sürdüğü görülebilmektedir.
Dişiler senede bir defa yumurtlamaktadır. Yumurtalar genelde
mayıs ayı başlarında bırakılmaya başlamakla beraber bu süre yükseltiye
bağlı olarak nisan ayının başlarından mayıs ayının ortalarına kadar
sürmektedir. Bu süreçte ergin dişiler beslenmeye bırakılarak 2-4
gün pamukçuk salgılamaya başlar. Daha sonra 3-12 gün süresince pamukçuklar
ise 200-300 adet yumurta bırakarak hayata veda ederler.
Marchalina hellenica’nın 1.evresi 33-40 sürmektedir. Yapılan
araştırmalarda yükseltiye göre bu zaman genel de haziran ayının ortalarından
temmuz ayının sonuna kadar değişmektedir.
Çam koşnilin arıcılar tarafından bal
alındıkları dönem 2. evredir. Bu dönemde
en yoğun balsıra oluştururlar. 2. dönem larvaların
boyu ortalama 3.77 mm ve eni 2.09
mm’dir. 1. devre atma esnasında larvalar 5
cm kadar yer değiştirirler. Daha sonra yeni
girdikleri kabuk altında beslenmeye başlarlar.
Burada kendilerini koruyacak pamuksu
yapı oluştururlar. 2. deri değiştirinceye kadar
larvalar yer değiştirmezler. Larvaların 2. evresi
yükseltiye bağlı olarak genelde ekim ayının
ikinci haftasından aralık ayının son haftasına
kadar 120 gün kadar sürmektedir. 2. deri
değiştirme esnasında larva tekrar hareketlenir
ve bu süre 3-5 gün devam ederek 3. evreye
girerler.
3. evre 160-170 gün sürmektedir. Genelde mart ayının son
günlerinden mayıs ayının üçüncü haftasına kadar değişmektedir. 3.
evre nimfleri erginleşmeden önce 3-11 gün süren pamukçuk içinde
beslenmeden uyuşuk bir dönem geçirirler.
Marchalina hellenica’nın toplam nimf (larva) dönemi 318-322
gün sürmektedir. Marchalina hellenica’nın bireyleri 14-16 gün görülmektedir.
Marchalina hellenica’nın yumurtalarının % 42-94 oranında
açıldığı; %12-84’nün ergin birey olarak yaşadığı tespit edilmiştir
Marchalina Hellenica’nın Zararlısı
Yumurtalardan ergin birey olmadan çok büyük değişkenlik yapan
unsurun başında Leucopis sp. Parazitinin önemli bir predatör olduğu
ve Marchalina hellenica’nın yumurta ve 1.evre nimfler ile beslenerek
çok büyük zarar verdiği gözlenmiştir. Zararlının Marchalina
hellenica’nın 2. ve 3.evrelerine zarar vermediği tespit edilmiştir.
Bu zararlının en yoğun olduğu zaman yöre yüksekliklerine göre değişmekle
beraber 15 hazirandır. Laboratuar şartlarında yapılan gözlemlerde
bir Leucopis sp. Larvasının 2 günde 41-98 adet Marchalina
hellenica’nın yumurtasını ve 27-49 adet 1.evre nimfi tahrip ettiği tespit
edilmiştir.
Marchalina Hellenica’nın Tercih Ettiği
Ağaç Dalların Özelliği
Marchalina hellenica ağıcın güneye bakan dalların alt kısımlarında
yoğun olduğu gözlenmiştir. Ayrıca dal kalınlığı 51-55 cm çapında
olan dallarda yoğun yaşadığı tespit edilmiştir.
Çam Balının Oluşumu ve Salgılama Zamanı
Marchalina hellenica (Genn.)’nın dişi ergin evresi, deri değiştirme
zamanları ve 3. nimf evresini takip eden 3-11 günlük pseudopup
dönemi hariç çam ağaçlarının kabukları arasında hortumlarını
ağıcın iletim demetlerine sokarak sürekli beslenirler. İletim demetindeki
özsuda protein miktarı az bulunduğundan ihtiyaçlarını karşılamak
için fazla miktarda emgi yaparlar. %80 karbonhidrat (şeker) içeren
özsuyun fazlalığını anüs yolu ile dışarıya atarlar.
Gül kırmızısı renginde ve hoş kokulu olan bu dışkıyı arılar kovanlarına
taşıyarak bala dönüştürürler. Alçak yerlerde Marchalina
hellenica’nın 1. deri değiştirmeden sonra haziran ayının son haftasında
arıların toplayabileceği balsıra salgılanmaya başlar ve yüksek yerlerde
bu süre temmuz ayının son günlerini bulur.
Nispi nemin %70’in üzerinde bulunduğu günlerde daha fazla
salgı yapılmaktadır. 3. dönem nimfleri daha büyük olduğu için bu dönemde
daha fazla salgı yapıldığı gözlenmiştir. Bal salgılama işlemi alçak
yerlerde mart ayı sonuna kadar, yüksek yerlerde mayıs ayı başına
kadar sürmektedir.
Marchalina Hellenica’nın Çam Ağaçlarına Etkisi
Yapılan çalışmalarda Marchalina hellenica ile bulaşık olan ve
olmayan ağıçlar arasında istatistiksel açıdan önem taşıyan artım kaybı
tespit edilmemiştir. Buna göre Marchalina hellenica’nın çam ağaçları
üzerinde gelişmeyi önleyici zararlara neden olmadığı belirlenmiştir.
Marchalina hellenica’nın bakımında yoğun olan P. Brutia’lar üzerinde
çeşitli is mantarlarına rastlanılmıştır.
Transplantasyon (Taşınarak Aşılama) Çalışması
Marchalina hellenica yükseklik durumuna göre 1 Nisan-20
Mayıs arasında salgıladığı pamukçuk içine yumurtlamaktadır. Bu pamukçuk
içindeki yumurtalar ağıcın gövde ve dallarında olabileceği
gibi ağacın dibinde çam pürünün altında ve yakınındaki taş ve çalıların
altında da birikmektedir.
Transplantasyon işlemini çam ağacının dalı ile götürerek başka
yere aşılama yapmak mümkün olmakla beraber pratik yönü bulunmamaktadır.
Bu nedenle Marchalina hellenica (Basra) ile bulaşık çam pürleri
daha önceden hazırlanmış ve içine ısıtılmış gazete kağıdı veya ısıtılmış
pamuklu bir bez parçası konulara nemlendirilmiş çuval veya kasa içine
yerleştirilir. Havalandırmanın sağlanması ve kızışmanın önlenmesi için
bir sıra böcek bir sıra çam pürü olacak şekilde 3-5 sıra yapılır ve üstüne
nemli bir madde ile kapatılarak gölgede bir süre bekletilir. Nakil akşam
veya gece serinliğinde yapılmalıdır.
Aşılama genç veya orta yaşlı çam ağaçlarına yapılır. Kuzey rüzgarlarına
kapalı, yaz aylarında deniz meltemi alan yeterli hava akımının
olduğu yerler tercih edilmelidir.
Aşılama, çam ağıcı gövdesinin toprakla buluştuğu yerin en az
güneş alan kuzey tarafındaki pürler kaldırılarak nemli toprak tabakası
çıkıncaya kadar 30-40 cm çapında bir yer açılır. En alta bir miktar çam
püresi yerleştirilerek hafifçe nemlendirilir. Bunun üzerine yoğun basra
ve yumurtasından (pamuk çekirdeği gibi görülür) bir el tutamı konur.
Daha sonra üzerine tekrar ince bir plaka çam pürü serilir. Bunun üzerine
o yerden çıkarılan ilk pür tabakası basranın ağaca çıkmasını engellemeyecek
şekilde yerleştirilir. U üst tabakanın da nemlendirilmesi
aşılamanın başarısını arttırmaktadır. Ağacın gövdesinde örümsek ağı
gibi engeller varsa temizlenmeli ve gerekirse gövdede kabuk altına
ağaca zarar vermeyecek şekilde küçük inçe yarıklar açılmalıdır.
Başarılı olan yerlerde ağustos ayında arılar çamları ziyarete
başlar. İlk yıl seyreklik görülebilir ise de 2. yıl ağacı tamamen Basra
kaplamaktadır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder