meyve ağaçları, sebzeler, tıbbi ve aromatik bitkiler, tek yıllık otsu
bitkiler ve ağaç, çalı ve maki formundaki bir çok bitkinin en önemli
tozlaştırıcılarındandır. Tozlaşmadaki önemleri yüz yılı aşkın süredir
bilinen bombus arıları, bal arısına göre sera içi koşullara daha iyi
uyum sağlamaları, daha sakin olmaları ve özellikle domates bitkisinde
çok etkin tozlaşma yapmaları gibi nedenlerle son yıllarda örtü
altı yetiştiricilikte tozlaşmayı sağlamak amacıyla yoğun olarak kullanılmaktadır
Bombus arıları, özellikle B. terrestris türü, 1980‘li yılların
sonlarında seralarda yetiştirilen ürünlerde sağladığı ekonomik
faydalarının anlaşılmasından sonra dünyada birçok ülkede ve çok
sayıda kültür bitkisinde tozlayıcı olarak yoğun bir şekilde kullanılmaktadır.
Bombus arıları domates, biber, patlıcan, kavun, karpuz
kabak, çilek, kiraz, avokado, kivi, ayçiçeği, yonca ve üçgül gibi birçok
kültür bitkisinin tozlaşmasında kullanılabilmesine karşın dünyada
ve Türkiye’de ticari amaçla üretilen kolonilerin % 95‘i örtü altında
yetiştirilen domateslerin tozlaşmasının sağlanmasında kullanılmaktadır
(Gürel vd 2001).
Örtü altında en çok yetiştirilen ve erselik çiçek yapısına sahip
olan domates, biber ve patlıcan gibi sebzeler büyük oranda kendine
tozlanırlar. Ancak sera içindeki havanın oransal neminin yüksek
ve hava hareketinin az olması nedeniyle tozlaşmada önemli sorunlar
yaşanmaktadır. Özellikle örtü altında yetiştirilen domateslerde
bitki tarafından üretilen polenler yüksek nem nedeniyle topaklaşarak
dişi organ üzerine ulaşamamaktadır. Buna ek olarak bazı durumlarda
örneğin sıcaklık değişimi veya bilinçsizce yapılan gübreleme
ve sulama gibi işlemler nedeniyle domates çiçeğinin dişi organı
uzayarak erkek organların dışına çıkmakta ve böylece erkek organlar
tarafından üretilen polenler dişicik tepesine ulaşamamaktadır.
veya çiçeklerde titreşim yaparak polenin dişi organa ulaşmasını sağlayan,
böylece meyve tutumunu artıran bombus arılarına gereksinim
duyulmaktadır. Örtü altı domates yetiştiriciliğinde bombus arısı
kullanılmadan önce yaygın olarak vibratör ve benzeri araçlarla titreşim
yapılarak tozlaşma sağlanmıştır. Bu uygulamalara ek olarak
özellikle ülkemizde kış aylarında örtü altında yetiştirilen domateslerde
tozlaşma sorununun çözümü için sektörde hormon olarak adlandırılan
ve döllenmeden meyve oluşumunu sağlayan bitki gelişimini
düzenleyici (BGD) maddeler de yaygın olarak kullanılmıştır (Ercan
1993, Gürel vd 2001). Verimi artırmak amacıyla bilinçsizce kullanılan
bu maddelerin uygulanması verim ve kaliteyi olumsuz etkilemekte
kof, memeli ve düşük kaliteli meyveler oluşmaktadır (Çetinkaya
vd 1996). Hormon kullanılarak elde edilen ürünlerin pazarlanmasında
hem iç hem de dış pazarda ciddi sorunlar yaşanmaktadır.
Bu yüzden seralarda bombus arısı kullanımı hormon uygulamasının
yerini büyük oranda almıştır. Tozlaşma amacıyla kullanılmaları
durumunda seralarda bitki zararlılarına karşı çok yoğun zirai ilaç
kullanılmasının engellenmesi ve etkisi daha az süren ilaçlar kullanılması
da bombus arılarının sağladığı diğer bir avantajdır. Sağladığı
bu avantajlara ilave olarak tozlaşmasında bombus arısı kullanılan
ürünlerde meyve bağlama oranı, meyve iriliği, meyvedeki tohum
sayısı, birörneklik gibi meyve özelliklerinde iyileşmeler olmakta
ve elde edilen ürünlerin miktarı, kalitesi ve raf ömrü artmaktadır
(Abak vd 1995, Gürel vd 1998). Tozlaşmanın tamamen arılar tarafından sağlanması nedeniyle işçilik için harcanan zaman ve masraflar
da en aza indirilebilmektedir. Bombus arılarının da katkısı sonucu
son yıllarda yurt dışına ihraç edilen ürünler ile ilgili sık sık gündeme
gelen ilaç kalıntısı ile ilgili problemler büyük ölçüde azalmıştır.
Türkiye’de ticari olarak üretilen B. terrestris kolonilerinin
tozlaşma amacıyla kullanımına 1997–1998 sera üretim döneminde
başlanmıştır. Özellikle örtü altı yetiştiriciliğin yoğun olarak yapıldığı
Akdeniz sahil bölgesinde B. terrestris arılarına olan ilgi yıldan
yıla önemli artış göstermiştir. 2009–2010 sera üretim döneminde
yaklaşık 150 000 adet ticari bombus kolonisinin 75 000 bin
dekar sera alanında kullanıldığı tahmin edilmektedir. Son yıllarda
bombus arısı kullanımına olan talep artışında domates fiyatlarının
yüksek seyretmesi, modern seraların artması, ticari rekabetten dolayı
bombus koloni fiyatlarının düşmesi, kış aylarında hava koşullarının
elverişli olması ve çiftçilerin arı kullanımını tam olarak benimsemesi
etkili olmuştur. Türkiye’de bombus arısı üretim faaliyetleri
yaklaşık 15 yıllık bir süreci kapsamaktadır. Bu süreç içerisinde 8
firma kurulmuş ancak bu firmalardan 5 tanesi özellikle kitlesel üretimde
yaşadıkları çeşitli sorunlar nedeniyle faaliyetlerini durdurmuştur.
Türkiye’de tozlaşma amacıyla kullanılan bombus kolonileri
Antalya’da kurulmuş olan dört firma tarafından üretilip satılmaktadır.
Firmalar ilk yıllarda yalnızca koloni ithalatı yapmışlardır. Tarım
ve Köyişleri Bakanlığı’nın koloni ithalatına sınırlama getirmesi, Türkiye’
de bombus arılarına olan talebin sürekli artması ve maliyetlerin
yüksekliği yabancı ortakların Türkiye’de yatırım yapmasını hızlandırmış
ve firmalar koloni yerine yurt dışındaki ortaklarından ana
arı alarak Türkiye’deki işletmelerinde koloni üretmeye başlamışlardır.
Son yıllarda gerekli yatırımları yapan bu firmalar ana arı üretimi
de dahil yetiştiricilikteki bütün aşamaları Türkiye’de gerçekleştirerek
seracılık sektörünün bombus arısı talebini karşılamakta, dolayısıyla
ülke tarımına ve insanların sağlıklı beslenmesine önemli katkıda
Sonuç :
Günümüzde özellikle örtü altı domates yetiştiriciliğinde tozlaşma
amacıyla kullanılan neredeyse tek araç olan bombus arıları harcanan
işgücündeki azalma ve pazarlama kolaylığı konusunda çiftçilere
sağladığı fayda yanında, hormon kullanımının yerini almaları
ve kullanılan kimyasal ilaçlara sınırlama zorunluluğu getirmeleri
sebebiyle aslında insanların sağlıklı bir şekilde beslenmesine de ciddi
katkı sağlamaktadırlar. Bombus arılarının faydaları sadece üreticiler
tarafından değil aynı zamanda tüketiciler tarafından da bilinir
durumdadır. Pazarlardaki domates tezgahlarında bile bombus arıları
reklam olarak kullanılmakta ve “arılıdır” etiketli ürünler tüketiciler
tarafından daha fazla tercih edilmektedir. Bu nedenle bir yandan
bombus arısı kullanımı yaygınlaştırılırken diğer taraftan tüketicilerin
de bilinçlendirilmesinin bombus arısının sağladığı avantajlardan
en etkin şekilde faydalanılması için gerekli bir husus olduğu
unutulmamalıdır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder