Bal mumu, 12-18 günlük genç işçi arıların son 4 karın halkalarının
altında yer alan 4 çift mum salgı bezi tarafından salgılanan bir
maddedir
(Anonim 2001, Bogdanov 2004, Doğaroğlu, 1999, Garnier
ve ark. 2002, Genç ve Dodoloğlu, 2002, Kimpe ve ark. 2002).
Bal mumu salgı bezlerinin büyüklüğü, arının yaşına göre değişiklik
göstermektedir. Bezlerin en büyük olduğu dönem işçi arıların 12
günlük yaşa sahip olduğu dönem olup 19. günden sonra hayatının
sonuna kadar gittikçe küçülmektedir (Leclercq B., 2006).
Bal arılarının mum salgılaya bilmeleri için bal veya nektar
tüketmemeleri zorunlu olup, kovan iç sıcaklığının ise 33-36
oC arasında olması gerekmektedir. Son dönemlerde yapılan
çalışmalar; bal arılarının sağlıklı bir şekilde mum üretebilmeleri için
proteine, yani proteinin kaynağı olan polene de ihtiyaç duyduklarını
göstermiştir (Doğaroğlu, 1999). Bal arıları 1 kg bal mumu üretebilmek
için ortalama 10 kg bal tüketirler. Balı yiyen arılar bir süre
dinlenerek balı sindirirler. Daha sonra bacakları ile birbirlerine tutunarak
zincir oluştururlar. Bu zincirin açılıp kapanmasıyla bal mumu
salgılanır. Zincirde yer alan arılar her bir karın halkalarından ikişer
tane olmak üzere toplam 8 er adet mum plakası salgılamaktadırlar
(Doğaroğlu, 1999).
Bal mumu, ilk salgılandığı anda sıvı bir yapıda iken daha
sonra havayla teması sonucu katılaşıp pulcuk halini alır. Katılaşan
mum pulcukları işçi arılar tarafından alınıp ağız parçacıkları ile iyice
yoğrulup yumuşatıldıktan sonra petek inşasında kullanılır. İnşa edilen
bu petekleri bal arıları yavru yetiştirme, polen ve bal depolamada
kullanırlar (Genç ve Dodoloğlu 2002, Doğaroğlu 1999, Anonim,
2000). Bal mumunun en yoğun olarak üretilip kullanıldığı dönem
kuluçka faaliyetinin en yoğun olduğu gelişme (ilkbahar) dönemidir.
Balmumunun Fiziksel ve
Kimyasal Özellikleri
Mum üretimi üzerine; koloni gelişimi, nektar akımının durumu,
ana arının varlığı, sıcaklık ve polenin varlığı gibi faktörler etkili
olmaktadır (Bogdanov, 2004). İlk dönemlerde beyaz renkte olan
bal mumu zamanla sarıya veya kahverengine dönüşür. Suda erimeyen
bal mumu soğuk alkolde çok az, kloroform, sıcak alkol, benzin,
eter ve yağlarda ise kolayca çözülür (Genç ve Dodoloğlu, 2002
). Bitkilerden elde edilen mumlar 32 oC civarında çok sert ve kristal
bir yapı oluşturmakta iken, bal mumu bu sıcaklıklarda oldukça
yumuşak ve esnek bir yapı arz etmektedir (Krel, 1996). Bal mumunun
fiziksel özellikleri Tablo 1 de verilmiştir.
Bal mumunun bileşiminde esterler, yağ asitleri, yüksek
alkoller ve az miktarda yüksek moleküllü hidrokarbonlar
bulunmaktadır (Garnier ve ark. 2002, Kimpe ve ark. 2002). Kuru
ağırlığı %93 olup, %14-23 alkan (doymuş alifatik hidrokarbonlar)
(Hargrove ve ark., 2004) bulunduran bal mumunun kimyasal
bileşenleri Tablo. 2’ de verilmiştir.
Bal mumunun eritilmesi esnasında, uygulanacak yüksek ve
uzun süreli sıcaklık hidrokarbonların kayıplara uğramasına neden
olmakta ve bal mumunun fiziksel yapısında büyük değişmelere yol
açmaktadır. Bu nedenle bal mumunun eritilmesi veya işlenmesi
sırasında uygulanacak olan ısıl işlemler çok itinalı bir şekilde
yapılmalıdır (Genç ve Dodoloğlu, 2002, Krel, 1996, Anonim, 2001).
Bal Mumu Üretimi
Bal mumunun geleneksel üretimi, eskimiş ve kararmış petek
parçalarının sıcak su içerisinde eritilip ince eleklerden geçirilerek
süzüldükten sonra başka bir kaba aktarılması ve soğuduktan sonra
su üzerinde toplanıp sertleşen kütlenin elde edilmesi şeklinde
yapılmaktadır ki bu işleme kaynatarak sızdırma işlemi denir (Genç
ve Dodoloğlu, 2002, Krel, 1996).
Bir diğer üretim şeklinde ise güneş ısısından faydalanılır.
Bu işlemde üzeri camla kaplı bir sandık kullanılır. Petek parçaları
sandık içerisindeki delikli bir kabın içerisine doldurulmakta ve
kabın altına içi su dolu bir kova yerleştirilmektedir. Sandığın cam
kapağı kapatıldıktan sonra güneş ısısının etkisiyle eriyen mumlar
deliklerden geçerek kova içerisine damlamaktadır. Kova içerisindeki
suyun üzerinde toplanan mum soğuyup katılaştıktan sonra alınır.
Solar sızdırma denilen bu yöntem, küçük arıcılık işletmelerinde
uygulanmaktadır (Genç ve Dodoloğlu, 2002, Krel, 1996).
Bal mumu üretiminde kullanılan bir diğer yöntemde ise
petekler sıcak su veya buhar yardımı ile eritilir. Eriyen petekler
santrifüj edilerek posadan saf mumun ayrılması sağlanır. Bu yöntem
genellikle çok büyük kapasiteli mum üretme tesislerinde
uygulanmaktadır. (Genç ve Dodoloğlu, 2002, Krel, 1996).
Bal mumunun üretilmesinde mumun yapısını bozan kaplar
kullanılmamalı; nikel veya çelik kaplar tercih edilmelidir. Petekler
direk ateşle temas ettirilmeden suyla karıştırılarak eritilmelidir.
Üretilen bal mumunun renginin açılmasında (ağartılması)
güneşte ağartma, asitle muamele ve filtre etme gibi değişik
teknikler kullanılmaktadır. Güneşle ağartma yönteminde, bal
mumu güneş altında 42 saat kadar bırakılarak; asitle muamele yönteminde;
bal mumu genellikle sülfürik asitle (H2SO4) muamele edilerek;
filtrasyon yönteminde ise eritilen bal mumu çok iyi bir şekilde
filtre edilerek içerisindeki tüm yabancı maddeler temizlenerek rengin
açılması sağlanmaktadır (Genç ve Dodoloğlu, 2002 ).
Bal Mumunun Kullanım Alanları
Arıcılıkta Kullanımı
Saf bal mumu arıcılıkta genellikle temel petek yapımında
kullanılır. Temel petek yapımında kullanılacak balmumunun “Arıcılık
Yönetmeliği” ne göre 110 oC’da 12 saat süreyle sterilize edilmesi zorunludur.
Böylece bal mumu hastalık etmenlerinden arındırılmış
olur (Anonim, 2001). Temel petek yapımında iki farklı yöntem
uygulanmaktadır. Bu yöntemlerden “sıcak döküm yöntemi”nde
78C0eritilmiş saf bal mumu dönen iki silindirin arasına akıtılır. “Pres
rulo sistemi” adı verilen diğer yöntemde ise, mum 80C0eritilerek
birkaç mm kalınlığa sahip levha haline getirilir ve kumaş topu gibi
sarılır. Bu rulo halindeki mum levha önce 32C0 sıcaklıktaki sudan
geçirilip yumuşatılır, sonra temel petek üretim makinesinin silindirleri
arasına verilir. Her iki yöntemde de silindirlerden geçen
petek üzerine işçi arı gözü basılan mum, otomatik ayarlı bıçaklar
tarafından istenilen ebatlarda kesilir (Genç ve Dodoloğlu, 2002,
Krel, 1996, Anonim 2000).
Mum Yapımında Kullanımı
Mum son yıllarda aydınlatma aracı olarak kullanılmasının
dışında ev dekorasyonunun da vazgeçilmez bir aksesuarı haline
gelmiştir. Bal mumu, daha ucuz olan parafinin bulunmasına kadar,
çok eski çağlardan beri mum yapımında kullanılan bir malzeme
idi. Mum yapımında, kalıba dökme ve daldırarak kaplama başta
olmak üzere değişik yöntemler kullanılmaktadır. Yaygın olarak
kullanılan, kalıba dökerek mum üretimi yönteminde; eritilen mum,
tam ortasına pamuklu fitil yerleştirilmiş olan kalıbın içerisine
dökülür. Mum donduktan sonra kalıptan çıkartılır. Mumun kalıptan
çıkmasını kolaylaştırmak için kalıbın iç yüzeyi arapsabunu, yağ vb.
malzemeler kullanarak kayganlaştırılır (Anonim 2006 a, Krel, 1996)
Metal Döküm Sanayisi İçin Kalıp Yapımında
Kullanımı
Bal mumu, metal döküm sanayi ve kuyumculuk sektörü için
gerekli olan kalıpların imalinde yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.
Kalıp yapılırken öncelikle bal mumuna yapılmak istenen parçanın
şekli ve deseni verilir daha sonra bu mumun üzeri kalıp malzemesi
ile kaplanıp kurumaya ve sertleşmeye bırakılır. Kalıp malzemesi
kuruyup sertleştikten sonra ısıtılarak içerisindeki mum tamamen
boşaltılır. Böylece kalıp hazırlanmış olur (Krel, 1996).
Kozmetik Sanayinde Kullanımı
Bal mumu, krem ve merhemlerin su tutma kapasitelerini
artırıp, solüsyonlara katılık ve stabilite sağlar. Ayrıca rujların renk
ve parlaklıklarının kalıcı olmasına neden olur. Bu özellikler bal mumunu
kozmetik sanayinde yeri doldurulamaz bir hammadde haline
getirmiştir. Bal mumunun yapısına girdiği diğer kozmetik ürünleri
ve ürün içerisindeki oranları ise şunlardır; cilt kremleri (%8-12),
deodorant (%35 den fazla), Tüy dökücüler (%50 den fazla), saç
kremleri (%5-10), saç şekillendiriciler (%1-3), maskara, (%6-12),
ruj (%10-15) ve göz farı (%6-20) (Krel, 1996, Anonim 2006 c)
Endüstriyel Teknolojide Kullanımı
Bal mumu endüstride daha çok nem, kimyasal aktivasyonlar
ve çevresel faktörlere karşı materyalleri korumak
için hazırlanan, yalıtıcı karışımların içerisine katılarak
kullanılmaktadır.
Elektronik devrelerini izole etmek için kullanılan karışım,
serezin mumu (%10-30), bal mumu (%55-65) ve etil selüloz
(%15-25) den oluşmakta olup, oldukça sert, erime derecesi yüksek
ve yüksek sıcaklıklara oldukça dayanıklı bir yapı arz etmektedir.
Ayrıca bu karışım yeniden eritilip kullanılabilmektedir (Krel,
1996).
Kristal polietilen, polisitren balmumu ve sıvı parafinden
oluşan bir karışım, demir, bakır, alüminyum, krom ve nikel gibi
metallerin yüzeylerini korozyona ve pasa karşı korumak için
kullanılmaktadır (Krel, 1996).
Tekstil Sanayinde Kullanımı
Bal mumu tekstilde en fazla kumaş boyama sanatında
kullanılmaktadır. Kumaşın boyanmasının istenmediği yerleri istenilen
şekiller verilerek sıcak bal mumu ile kaplanır. Boyama işlemi
bittikten sonra mumlar temizlenir. Doğal olarak kumaşın mumla
kaplı olan kısmına boya işlemez ve böylece istenilen desenler
oluşturulmuş olur (Krel, 1996).
Vernik ve Cila Yapımında Kullanımı
Bal mumu vernik ve parlatıcıların yapısına giren çok önemli
bir ham madde durumundadır. (Krel, 1996)
İlaç Yapımında Kullanımı
İlaç ve hapların üzerini kaplamada kullanılan bal mumu,
ilaçların sindirim sistemine geçinceye kadar erimesini geciktirir
(Krel, 1996).
Diğer Kullanım Alanları
Bütün bu kullanım alanlarının dışında bal mumu;
heykeltıraşçılıkta, dişçilikte, yelken ve ayakkabı yapımında, parke,
mobilya ve araba cilaları, mühür mumu, aşı macunu, mürekkep,
mumlu kağıt ve sakız imalinde, yüz maskelerinde, optik lenslerin
parlatılmasında, losyonlarda, gıdaların ambalajlanmasında
kullanılmaktadır. (Krel, 1996, Albay, 2003), Anonim 2006b). Sabun
sanayinde de kullanılan bal mumu, sabun kalıbına sertlik ve
dayanıklılık kazandırmaktadır (Anonim 2006 c).
DİE (2003) verilerine göre ülkemizde 4 289 000 adet arı kovanı
mevcut olup, bu arılı kovanlardan 3130 ton balmumu üretilmektedir
(Anonim,2004). Bal mumu, sanayinin birçok alanında kullanılan,
oldukça değerli bir hammadde durumundadır. Ülkemiz arıcıları
değerini bilmedikleri ve Pazar bulamadıkları için, bal mumunu
bir yan ürün olarak görmekte ve yalnızca temel petek yapımında
kullanmaktadırlar. Bu nedenle de büyük bir ekonomik değer olabilecek
bu ürün gerçek anlamda ekonomiye kazandırılamamaktadır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder