Bombus Arıları ve Bitkisel Üretim Açısından Önemleri

Tozlaşma, başta böcekler olmak üzere değişik araçlarla polen
tanelerinin erkek organın başçığından dişi organın tepeciği üzerine
taşınması olayıdır ve çiçekli bitkilerde meyve ve tohum oluşumu
için gerekli koşullardan birisidir. Tozlaşmadan sonra oluşan
meyve ve tohumlar yeryüzündeki ekosistemin sürekliliğini sağlamakta
ve diğer yaşamı destekleyen unsurlarla birlikte besin zincirinin
temelini oluşturmaktadırlar. Rüzgar, su, yumuşakçalar, kuşlar,
memeliler (yarasa, bazı maymunlar vb.) ve böcekler en önemli
tozlaşma araçlarıdır.
Bu tozlaştırıcılar arasında en etkili olanı böcekler
içerisinde yer alan ve yirmi binden fazla türü tanımlanan arılardır.
Tozlaştırıcılar hem biyolojik çeşitliliği sağlayarak hem de bitkisel
üretimde verim ve kaliteyi artırarak doğal ve tarımsal ekosistemlere
çok önemli katkıda bulunurlar (Özbek 2002).
Bal arısı (Apis mellifera L.), iletişim, işbölümü ve koloni populasyonu
en üst düzeyde gelişmiş olan ve hem doğal hem de kültüre
alınmış bitkilerde tozlaşma yapan en yaygın türdür. Ayrıca bal
arısı büyük koloniler oluşturması, modern kovanlarda kolayca taşınabilmesi
ve yönetilebilmesi, tozlaşma yanında diğer arı ürünleri ile
önemli bir gelir sağlaması gibi nedenlerle tozlaştırıcı olarak en çok
tercih edilen türdür. Ancak, bal arısına göre daha düşük sıcaklıklarda
çalışabilen, daha uzun dilli olduğu için derin ve dar korollalı çiçekleri
tozlaştırabilen, daha iri ve tüylü vücuda sahip olduğu için yüksek
tozlaştırma kabiliyetine sahip olan bombus arıları (Bombus spp.) da
tozlaştırıcı böcekler içinde büyük bir öneme sahiptir. Yaklaşık 250
türü tanımlanan bombus arıları içinde beş tür (B. terrestris, B. lucorum,
B. ignitus, B. occidentalis, B. impatiens) ticari olarak yetiştirilmektedir.
(Velthuis ve Van Doorn 2006). Yetiştiriciliğinin daha kolay
ve koloni populasyonunun daha kalabalık olması nedeniyle bombus
türleri içinde ticari yetiştiriciliği en fazla yapılan tür ise Bombus
terrestris’tir. Bu türün çok geniş bir yayılma alanı göstermesi ticari
yetiştiricilikte yoğun olarak kullanılmasının diğer bir nedenidir
(Gürel ve Gösterit 2001, Gösterit ve Gürel 2005a, Gösterit ve Gürel
2005b, Gösterit 2009).