sahip olan B. terrestris arısının doğal yaşam döngüsü bal arısından
oldukça farklıdır
. Koloni yaşamı sonunda üretilen genç ana arı çiftleşerek
yuvayı terk eder ve toprak altında bir barınma yeri bularak
hareketsiz bir şekilde diyapoz olarak adlandırılan süreci geçirir. Populasyonun
bulunduğu bölgeye bağlı olarak iklim ve besin kaynağı
koşullarının uygun hale gelmesi ile toprak altından çıkarak kuracağı
yuva için daha uygun bir yer belirleyen ana arı nektar ve polen
toplayarak hem kendini besler hem de yavru üretiminde kullanmak
amacıyla yuva içinde besin depolar ve ilk yumurtalarını yumurtlamaya
başlar. İlk işçi arılar çıkınca ana arı tarlacılık faaliyetine son verir
ve yuva içinde yumurtlamaya devam eder. Yavruların bakımı ve
tarlacılık faaliyetlerini ise işçi arılar yürütür. Koloni yaşamı sonlarına
doğru kolonide, genç ana arı ve erkek arılar üretilmeye başlar. Erkek
ve ana arılar cinsel olgunluğa gelince koloniyi terk ederler ve çiftleşirler.
Kolonideki yaşlı ana arı ve işçi arılar ise ölürler. Çiftleşen genç
ana arılar diyapoz dönemini geçirmek için toprak altında uygun bir
yer bulurlar ve bir sonraki generasyonun başlangıcı olan iklim ve besin
kaynağı koşullarının uygun hale geliş zamanına kadar diyapozda
kalırlar. Böylece koloni yaşamı bir mevsimle sınırlanmış olur. Çok
geniş ekolojik esnekliğe sahip olan B. terrestris arısı yaşam döngüsü
ve koloni gelişimini yaşadığı bölgenin iklim ve florasına göre düzenlemekte
ve koloni yaşam döngüsü her bölgede yılın farklı zamanlarında
gerçekleşmektedir. Örneğin Türkiye’de Ege, Akdeniz ve
Karadeniz sahil kesimlerindeki doğal yaşam alanlarında Ekim–Aralık
aylarında diyapozdan çıkan B. terrestris ana arıları iç bölgelerde
Şubat-Mayıs aylarında diyapozdan çıkmaktadırlar. Ayrıca yapılan
arazi gözlemlerine göre, bazı bölgelerde yılda iki generasyonun
olabileceği de tahmin edilmektedir (Beekman ve Van Stratum 2000,
Gürel vd 2008).
Doğal koşullardaki yaşam döngüsü açıklanan B. terrestris
arılarının kontrollü koşullarda yetiştiriciliği günümüzde doğaya
bağlı kalmadan tam olarak yapılabilir durumdadır. Laboratuvarda
yapılan araştırma çalışmaları sonucunda yaşam döngüsü tam olarak
belirlenen B. terrestris kolonilerinde birinci aşama koloni başlangıç
aşamasıdır. Bu aşamada diyapoz sürecini tamamlamış ana arı
5–15 gün içinde yumurtlayarak ilk işçi arı kadrosunu 5–6 hafta içinde
oluşturmakta, böylece koloni yaşamı ve sosyal düzen başlamaktadır.
İkinci aşama ana arının döllenmiş (diploid) yumurtalar yerine
döllenmemiş (haploid) yumurtaları yumurtlamaya başladığı, diğer
bir deyişle erkek arıların yetiştirilmeye başlandığı dönüşüm aşa-
masıdır. B. terrestris kolonisinde yaşam döngüsünün son aşaması
ise kolonilerdeki kurucu ana arının etki ve üstünlüğünün kaybolduğu
rekabet noktasıdır. Bu aşamada işçi arıların kendi aralarında ve
özellikle ana arı ve işçi arılar arasında çatışma başlamaktadır. Ayrıca
işçi arılardan bir bölümü yumurtlama eğilimi göstermekte, ana
arı ve işçi arılar karşılıklı olarak birbirlerinin yumurtalarını yemekte
veya dışarı atmakta böylece düzen bozulmakta ve koloni yaşamı
sona ermektedir (Gösterit ve Gürel 2005a, Gösterit 2009). Tozlaşma
amacıyla kullanılan B. terrestris kolonilerinde sağlıklı bir ana
arı, geniş bir açık ve kapalı yavru alanı ve 50–60 adet işçi arı olması
yeterli olmaktadır. İşçi arıların ömür uzunluğu yaklaşık bir ay kadardır
ve bir koloni yetiştirilen bitkiye bağlı olarak 1500–2000 m2
sera alanında 45 gün süre ile kullanılmaktadır. Bu sürenin sonunda
ise erkek ve/veya ana arı üretimi başladığı ve koloni ömrünün sonuna
yaklaşıldığı için koloni yenilenmektedir (Duchateau ve Velthuis
1988, Gürel ve Gösterit 2001, Velthuis ve Van Doorn 2006).
B. terrestris arısının kitlesel üretimindeki en önemli aşamalar
ana arı yetiştiriciliği, yetiştirilen ana arıların çiftleştirilmesi, diyapozun
kontrolü ve yeni koloniler oluşturulmasıdır (Gösterit 2009).
Bombus arılarının kitlesel yetiştiriciliği tam olarak yapılabilmesine
karşın, ticari firmaların, üretim sürecinde piyasada oluşacak koloni
taleplerine göre ana arı üretimini ve akrabalığı önleyecek şekilde
çiftleşmeyi planlama, diyapozu kontrol etme, kolonilerin beslenmesi
amacıyla uygun kalitede polen temin etme ve hastalık ve parazitlerle
mücadele konularında hala bir takım sorunlar yaşadıkları
da bilinmektedir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder